TU ĐỨC CHO TRẺ
EM
việc giáo dục cho con em về nhân đức
GS Bùi Hữu Thư
Là người Việt Nam, chúng ta may mắn được thừa hưởng nền đạo đức Khổng
Mạnh. Là người Công Giáo, chúng ta còn may mắn hơn là được làm con cái Chúa, và
là thành phần của Giáo Hội. Chúng ta được dạy dỗ về giáo lý từ thuở nhỏ và
chúng ta có Mười Điều Răn của Thiên Chúa và các điều Hội Thánh dạy để hướng dẫn
chúng ta trong mọi hành động và lời nói hàng ngày. Tuy nhiên xã hội Tây Phương
lại cho phép con người có quá nhiều tự do cá nhân, và các phương tiện truyền
thông lại quảng bá và khuyến khích những hành vi bất luân. Những hình ảnh đồi
trụy, những quảng cáo về thuốc lá, những cuốn phim bạo lực dâm ô khiến cho con
cái chúng ta trở nên những đứa trẻ hư đốn. Làm sao để duy trì luân lý và đạo
đức nơi gia đình, học đường và xã hội. Chúng ta thử xem xét những thực tại để
tìm ra những biện pháp thích nghi.
"Dạy con từ thuở còn thơ,
dạy vợ từ thuở bơ vơ mới về". Các cụ chúng ta ngày xưa luôn luôn dùng
ca dao tục ngữ để dạy con cái về "công,
dung, ngôn, hạnh" và "nhân
nghĩa, lễ trí, tín". Nền luân lý đạo đức cổ truyền của chúng ta thấm
nhuần đạo lý Khổng Mạnh. Theo Khổng học,
con người sinh ra ai cũng có tính thiện, "nhân chi sơ, tính bản thiện". Chỉ có dục vọng cá nhân làm cho
lý trí con người mờ ám và làm mất đi tính thiện mà trời đã phú cho mỗi người.
Do đó, theo Khổng Tử, muốn đưa con người trở về cõi thiện, cần phải rèn luyện
lý trí, tạo cho lý trí nhận thức được lẽ phải để chế ngự bản năng dục vọng bên
trong. Xã hội loài người đi đến chỗ thác loạn, mất cả luân thường đạo lý chỉ vì
con người chạy theo dục vọng bản năng, ích kỷ, chỉ muốn được vừa lòng mình và
thỏa mãn mọi tham vọng cá nhân. Con người sở dĩ làm mất đi tính thiện, vì con
người không nhận thức được lẽ phải. Với quan niệm ấy, Khổng Tử chia con người
làm hai loại: loại quân tử và loại tiểu nhân. Quân tử là mẫu người điển hình
cho cái gì hay, cao, đẹp, lý tưởng. Tiểu nhân là mẫu người phản ảnh cho cái gì
dở, thiếu lý trí, chạy theo dục vọng bản năng. Người quân tử là người có lý trí
mạnh, không để bản năng dục vọng lấn áp. Nhưng lý trí cũng phải dựa vào một
đường hướng nào mà con người gọi là lẽ phải (Đạo
là đường).
Về điều này Khổng học lấy ra ba yếu tố sau đây làm căn bản: nhân nghĩa, trung thứ, và biết mệnh.
1.
Nhân Nghĩa:
Trong sách Luận Ngữ, Khổng Tử viết: "Điều
gì mình không muốn thì đừng làm cho người, và hãy làm cho người, điều gì mình
muốn người khác làm cho mình." Trong xã hội, mọi người đều có những
điều phải làm vì nhiệm vụ, và đáng làm vì luân lý. Nếu thi hành nhiệm vụ vì lý
do gì khác, không vì luân lý, thì hành vi này không hợp nghĩa. Nếu hiểu theo nghĩa này thì chữ "nhân" của Khổng Tử cũng chỉ bao gồm trong ý nghĩa vị tha mà thôi.
2.
Trung Thứ:
Đạo trung thứ của Khổng Tử cũng quan hệ đến đạo nhân: "Thờ cha như con muốn con thờ ta... Thờ vua
như ta muốn kẻ dưới thờ ta...Thờ anh như ta muốn em thờ ta..."
3. Biết Mệnh: Đối với Khổng Tử "mệnh" có nghĩa là mệnh lệnh của
Trời, hay ý muốn của Trời (Thánh Ý Chúa).
Con người cần cố gắng làm những gì mình biết là bổn phận; mà chẳng nên bận tâm
đến thành bại. Hành động như vậy là "biết
mệnh".
Dựa trên nền giáo dục Khổng Mạnh chúng ta
thấy không khác gì với các giới răn của Thiên Chúa và huấn dụ của Hội Thánh.
Chúng ta cũng được dạy dỗ theo giáo lý là phải phụng thờ Thiên Chúa, hiếu thảo
với cha mẹ, làm việc lành, tuân theo bổn phận, không gian dối, không lấy của
người, không chạy theo dục vọng bất chính, và cuối cùng là phó thác và vâng
theo Thánh Ý Chúa. Một người Kitô hữu công chính là một chính nhân quân tử theo ý nghĩa của Khổng Tử.
B. Những gì đã làm mất đi truyền thống cao
đẹp
1. Chủ Nghĩa Cá Nhân Vị Kỷ: Xã hội Việt
2. Nhu Cầu của Đời Sống Vật Chất: Chúng ta vì những nhu cầu của đời sống
vật chất trên đất Hoa Kỳ đòi hòi phải có nhà, có xe, nên suốt ngày đầu tắt mặt
tối. Cả hai vợ chồng đều kéo cầy trả nợ nhà, trả nợ hai ba cái xe, trả tiền
điện nước và các hóa đơn mua sắm. Vì đi làm suốt ngày từ lúc con cái chưa ngủ
giậy và trở về sau khi chúng đã lên giường. Cả ngày con cái không thấy mặt cha
mẹ. Có khi cuối tuần, cha mẹ còn phải làm thêm một "job" phụ thứ ba nữa. Con cái lớn lên thiếu sự dạy dỗ của cha
mẹ. Còn đâu là "quyền huynh thế
phụ" "xảy cha còn chú, xảy mẹ bú dì". Đại gia đình không còn
tồn tại trên đất Mỹ. Người Mỹ còn nói "It
takes a village to teach a child" (cần có sự hợp tác của cả làng trong
việc giáo dục một đứa trẻ). Ngay từ lúc mới một hay hai tuổi, các em đã bị gửi baby sitter hay day-care center, rồi sau đó là đi học mẫu giáo. Các em sống ở
trường với bạn bè từ 7 đến 8 giờ một ngày trong khi gần bố mẹ có lẽ không được
vài giờ một tuần. Những bữa ăn tối hiếm có, những buổi đọc kinh chung gần như
không có, nói chi đến việc ru con ngủ, hay đọc sách cho con sau khi chúng đã
lên giường. Còn đâu những câu ca dao ru hời mẹ ru cho con ngủ trên lòng. Những
câu ca dao đầy những tính chất luân lý giáo dục: "Công cha như núi thái sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra. Một
lòng thờ mẹ kính cha, cho tròn chữ hiếu mới là đạo con"; hay "Cá không ăn muối cá ươn, con cưỡng cha mẹ
trăm đường con hư".
3. Aûnh Hưởng của Bạn Bè: Như trên đã nói,
con cái chúng ta sống hàng ngày nơi học đường với bạn bè từ bẩy giờ đến tám
giờ, trong khi chúng ta chỉ gần chúng vài giờ một tuần. Con cái dễ tiêm nhiễm
những thói hư tật xấu của bạn bè, bị áp lực và ảnh hưởng nơi học đường. Những
kiểu tóc lố lăng nhuộm xanh nhuộm đỏ; những chiếc quần xệ xuống ngang hông và
rộng thùng thình, quét lê lết dưới đất; những chiếc vòng xiên môi, xiên lưỡi,
xiên vành tai, xiên cả rốn; những sợi xích dài lòng thòng từ thắt lưng tới túi
quần, khiến cho chúng trông không giống ai. Tuy nhiên chúng lại thấy đó là hay
vì được bạn bè tán thưởng, được hội nhập vào cái nền văn hóa hippy và có bạn, thay vì lẻ loi cô độc
chẳng ai chơi với. Từ quần aó, chúng bắt chước bạn bè cả lối sống bất cần đời,
cách ăn nói thô tục, chửi thề văng mạng, cách đối xử vô lễ với thầy cô trong
trường và dần đà hỗn xược với cả cha mẹ ở nhà. Chúng gia nhập băng đảng để nhậu
nhẹt hút sách, và đánh lộn với các băng đảng khác để dành gái. Chúng dùng vũ
khí khi đánh lộn, từ chân tay, gậy gộc tới dao búa, và cuối cùng là súng ống.
Phim ảnh bạo hành ảnh hưởng rất lớn đến trẻ em. Những vụ đâm chém và bắn giết
xẩy ra tại nhiều trường trung học và cả tiểu học. Con cái lấy trộm súng của cha
mẹ để lấy le hay để thanh toán nhau. Dĩ nhiên những em nào bê bối thì không thể
nào học giỏi và xếp hạng cao vì thì giờ đâu mà học bài và làm bài? Hơn nữa cái
văn hóa hippy không chấp nhận những đứa trẻ thành đạt về học vấn. Cha mẹ có răn
dạy thì chúng cãi lại, bỏ nhà ra đi, hoặc nếu có bị ngăn cấm thì cũng leo cửa
sổ trốn nhà đi chơi suốt đêm. Khi chúng hỗn láo chửi thề thầy cô ở trường được
thì chúng cũng sẽ dần dần đối xử như vậy với cha mẹ ở nhà. Vì cha mẹ là đại
diện cho giới quyền bính, là những người đưa ra các quy luật gia đình chúng
phải noi theo. Khi muốn gì không được thì chúng phản ứng bằng cách la lối hỗn
xược và dần dần đi đến những hành vi vũ phu và đánh đập cả cha lẫn mẹ.
4. Hiến Pháp Hoa Kỳ không cho phép dạy luân lý
trong học đường: Vấn đề "separation
of state and church" làm cho chương trình giáo dục của nhà trường
không có môn luân lý đạo đức, ngoại trừ các trường Công Giáo. Trong khi đó
chương trình học lại có môn dạy về giới tính (sex education). Nhiều người
cho rằng môn học này có hại vì không hướng dẫn học sinh đầy đủ để được phát triển
thành những người lớn lành mạnh. Chúng không được dạy dỗ bởi cha mẹ ở nhà về
tính dục, chúng cũng không được hướng dẫn đầy đủ tại nhà trường, chúng lại càng
không được hướng dẫn bởi một nền văn hóa phổ thông đang tuyên dương sự hưởng
thụ tự do về tình dục. Các hành vi của trẻ em phản ảnh lối sống của người lớn.
Chúng cũng cặp bồ với bất cứ ai không cần phải yêu đương. Giới tính là một cái
gì nguời ta làm với bất cứ ai. Cảnh hai cặp học sinh lớp Bẩy hay lớp Tám ngồi
trên lòng nhau trên xe buýt, hôn môi rồi tráo đổi đứa con gái cho nhau, là một
cái gì ngứa mắt, nhưng rất thường. Đường lối nhà trường dạy dỗ về tính dục đã
đem lại một hậu quả không ngờ là khuyến khích những hoạt động về giới tính như
một trò chơi vô nghĩa. Môn học về giới tính quá máy móc và không đề cập đến
tình yêu và phẩm giá con người. Con em không được học hỏi về sự tự trọng, những
ranh giới không được vượt qua và ý nghĩa của những mối liên hệ. Môn học về giới
tính cần dạy về tình cảm, về cách suy nghĩ, về cách ăn mặc và cách đối xử với người
khác. Con em chúng ta cần học hỏi về chúng là ai và chúng phải sống cách nào.
5. Những thiếu sót của cha mẹ trong việc sống
đạo: Vai trò của phụ huynh trong
việc dạy dỗ con cái hết sức quan
trọng. "Xem cây thì biết quả", phụ
huynh phải nêu gương sống đạo đức thánh thiện cho con cái bắt chước. Bậc làm
cha mẹ không nêu gương sáng cho con cái, nhiều khi còn dạy con nói dối bằng
cách dặn con nói với khách là ba mẹ không có nhà. Căn nhà không hẳn là một mái
ấm gia đình nơi mọi người ăn chung, làm chung, và cầu nguyện chung. Căn nhà như
căn nhà trọ, mạnh ai về trước căn trước, hay ôm bát ra một góc ngồi xem Tivi.
Buổi tối gia đình không đọc kinh chung và chủ nhật gia đình không cùng nhau đi
lễ, không tham dự các khóa hội thảo, các buổi giảng phòng, các khóa tĩnh tâm để
cùng nhau học hỏi những điều cần thiết cho việc sống đạo. Khi không tham dự các
bí tích đều đặn như xưng tội, chịu lễ thì ý thức về tội lỗi cũng phai mờ và
điều này ảnh hưởng đến cuộc sống đạo đức thánh thiện.
C. Những điều cần thi hành để duy trì luân
lý đạo đức trong gia đình và học đường:
1. Nền giáo dục luân lý và đạo đức phải khởi
sự từ gia đình:
-
Cha mẹ phải làm gương sáng trong việc sống đạo và hành
xử ngoài đời.
-
Cha mẹ cần dành thì giờ để dạy dỗ con cái bằng cách
giảng giải điều hay lẽ phải và dùng những bài học luân lý lịch sử hay các dụ
ngôn trong Kinh Thánh.
-
Gia đình cần phải đọc kinh chung, ăn chung, làm việc
nhà chung, làm các việc đạo đức chung, và đi lễ chung.
-
Khi con còn nhỏ, đọc sách hạnh các Thánh cho các con và
các chuyện luân lý đạo đức khác trước khi chúng đi ngủ.
-
Khi con cái mắc phạm những lỗi lầm ghê gớm phải tìm
cách giúp con sửa đổi bằng cách chạy đến với những nhà chuyên môn để xin giúp
đỡ (thí dụ: hút sách, rượu chè, băng đảng,...)
-
Gia đình cần tham gia các hội đoàn và sinh hoạt giáo xứ
để con em có môi trường sinh hoạt đứng đắn và có dịp để học hỏi những lời giảng
dạy của các cha, thầy và cô.
2. Những gì nhà trường cần phải thực hiện cho
học sinh:
-
Nếu không dạy về luân lý thì cần có các khóa hội thảo
về các quy tắc xử thế (ethics) ở bậc
trung học.
-
Cần giảng giải cho học sinh về: danh dự, lòng tự trọng,
sự kính trọng người khác, phẩm giá con người, lòng trung thực, và nhu cầu phục
vụ tha nhân.
-
Cần chú trọng đến việc giảng dạy về tình yêu trong giới
tính, sự cao trọng của giới tính trong hôn nhân, về sự tiết độ và kiềm chế dục
vọng và nhất là sự nguy hại của việc dâm ô.
3. Những gì các nhà lãnh đạo tinh thần có thể
thực hiện:
-
Cần tổ chức các khóa hội thảo về các đề tài liên quan
đến việc sống đạo, học hỏi Thánh Kinh, phương thức cầu nguyện.
-
Cần tổ chức các hội đoàn để mọi thành phần già trẻ
trong giáo xứ đều có dịp sinh hoạt với nhau để học hỏi, cầu nguyện và nâng đỡ
nhau sống đạo.
-
Cần thăm viếng các gia đình để giúp đỡ họ đối phó với
các vấn đề dạy dỗ và nuôi dưỡng con cái.
-
Cần thúc đẩy tinh thần đạo đức trong giáo xứ bằng những
bài giảng, những cuộc giảng phòng, những buổi tĩnh tâm, những sinh hoạt văn
nghệ có tính cách giáo dục.
Tóm lại, đạo đức và luân lý là nền tảng cho
gia đình lành mạnh, cho giáo xứ có tinh thần sống đạo và cho xã hội cường
thịnh. Gia đình bê bối thì giáo xứ yếu kém và xã hội sa đọa. Việc dạy dỗ con em
về đức dục là ưu tiên hàng đầu của phụ huynh, thầy cô giáo lý, các vị lãnh đạo
tinh thần và học đường. Thể dục, trí dục và đức dục phải luôn luôn được coi
trọng ngang nhau để giúp cho con cái chúng ta được bồi dưỡng về thể xác, trí
tuệ và tinh thần. Được như vậy con cái chúng ta mới trở nên những thành phần ưu
tú, giúp ích được cho gia đình, cộng đồng và xã hội.